Şefiqa GASPRALI BABAMDAN HATIRALAR

Babam şeñ, qonuşqan ve küleryüzlü bir insan edi. Eglenceni de seve edi. Yaz aylarında bağçada şeñlikler tertip eter, çalğı, yır ve oyunlar ile musafirlerni alğışlay edi. Kelgenlerge başta çiberek ikram etile edi.
Qomşu qadınlar çibereklerni bağçanıñ bir köşesinde yapar ve pişirirdiler. Musafirlerniñ bazıları ocaq başında qaçamaq çiberek aşamağa seve ediler. Babamnıñ sevgen türküsi "Demirciler demir döger..." türküsi edi. Ara-sıra tüşüncelerge dalaraq, şu yırnı aytqanını hatırlayım.
Rahmetli, bağçasını pek sever, terekler yanında yerge serilgen kilimlerge uzanaraq, yer sofrasında aş aşar, soñra çalqa yataraq, tabiatqa berile edi. Tabiatnı pek sevgeninden yaz aylarında sıq-sıq piknikler teşkil etilir, bazıda qoruluqta qozu qızartması yapılırdı. Qozu qızartmanıñ ustası da Qırımda qız balalar içün ilk olaraq usul-cedid mektebini tesis etken qız qardaşı - ocapçe Selime hanım edi. Bu pikniklerniñ birinde babam maña ve qardaşım Refatqa Robinzon Kruzonıñ bir ikâyesini yavaş-yavaş tarif ettti, lâkin ikâyeni soñunace aytıp bitirmedi.
Qalğan qısmını sizlerge kelecek sene añlatırı, degen edi. Ve bu kitapnı iç bir yerden aramadan, ikâyeni oqumamaqnı tenbiledi. Bu qadar tenbi biz, balalarğa kâfi oldı ve bizler kelecek seneniñ yazını sabırnen bekledik. Kerçekten de babam yazda ikâyeni evimizniñ terasında yerge serilgen kilimler üzerine sırt üstü uzanaraq ve közlerini qap-qara qubbeniñ parlaq yıldızlarına tikerek, añlatıp bitirdi. Babamnıñ insan terbiyesinde eñ büyük emiyet berdigi ceet - sabır ve tevazi edi. Biz, evlâtlarına da er fursatta bularnıñ faziletini añlatıp, aş kelgende olarnıñ ciyezlerini tekmillep, evlendire edi. Dügünlerini eki kün devam ettigini hatırlayım. Şayet gece şeñlikler ziyade uzatılsa, çalğıcılardan usulcasına çalmaqnı rica eter edi. Anam ve alalarımnıñ qızmasına qulaq asmaz, itirazlarını külip qarşılar edi.
Ramazan bayramı, Mevlüt kibi müim adetlerimizge babam pek diqqat eter, şeerniñ ülema, münevverlerine ve maalle sakinlerine ayrı-ayrı iftar tertip eylerdi. Bundan da ğayrı bir furunnen añlaşır ve Ramazan boyunca yüz faqırğa pite dağıttırırdı. İftar sofralarında adet ve ananege uyğun er şeyniñ bulunmasına pek diqqat etti ve bu hususta qattı turdı. Bir defasında iftar sofrasında zeytun bulunmaması üzerine ev halqını adam aqıllı azarlağanı aqılımdan çıqmaz. Babam deñizni pek severdi. Uluğkul köyü civarında deñiz yalısında çadırlar qurulır, çoluq-çocuq, hızmetçiler, at araba ve ayvanlarımıznen birlikte bütün bir ev halqı anda toplanır, bir nevi çadır ayatı yaşanılırdı. Babam, Buhara hanınıñ ediyesi olğan çoq süslü çadırnı kendisine tahsis eter ve çadırnıñ qapısına da at kuyruğını bağlatırdı. Bu kamp ayatınıñ devamında eş, dost da mında qabul etilirdi. 1896 senesinde Çarnıñ tahtqa çıqması munasebetinen yapılğan merasimge babam da gazetacı sıfatında davet etildi. Merasimde iştirak etken babam, qaytqanda bir proyektor ve bir sürü de resim ketirdi. Bu resimlerniñ içinde Rusiyeniñ bir çoq şeer, Qırım, Kavkasya ve Orta Asiya manzaraları ve buralarnıñ halqlarını temsil etken tiplerge ait fotolar bar edi. Bularnıñ içinde bir danesi alâ daa hatıramda. Bu bir Rus knâzınıñ Qazan hanına bat merasimini tasvir etken resim. Han tahtında yanında hanımı ile birlikte oturmış, knâz ise hanım qarşısında tiz çökerek onı selâmlay. Resimniñ artında elleri ediyelernen tolu boyarlar sıralanğan. Bu resimler içinde Deli Petronıñ da bir çoq şekilleri bar edi. Söz sırası, bu proyektornı babam soñra Buhara hanına ediye etti. Rahmetli babam biz, evlâtlarını, ep oqumağa teşviq etti. Oquyacağımız kitaplarnı şahsen özü seçe ve satın alır, bilhassa klassik eserlerge ziyade emiyet berir ve bir sıra neşirlerge abune ola edi. Seçtigi eserleriniñ episi mündericeli ve milletseverlik duyğusını telqin etken eserler edi.

"EMEL" mecmuasından (1962 s., №12)