EFTALİTLER

Merhabalar sayın okurlar, bu yazımda sizlere Türk Tarihi’nin tozlu sayfalarında kalmış bir devlet olan Akhun yani Eftalitler’den bahsedeceğim.
Akhunlar’ın kökeni konusunda tarihçiler ortak bir payda da birleşmişlerdir. Akhunlar’ı Hunlar’ın devamı olduklarını görmekteyiz. Eftalit ismi ise Akhunların hanedan isminden dolayı devletin diğer adı olarak görülmektedir. Akhunlar MS 350 ile 558 yılları arasında hüküm sürmüşlerdir.
Hunların bakiyesi olan Akhunlar Batı Türkistan ve Afganistan topraklarında Hunların Uar ve Hun isimli kollarından oluşmuştur. Akhun Devleti’nin kuşkusuz en önemli komşusu İran topraklarında bulunan Sasanilerdir. Sasaniler Akhunların güçlü komşularıdır. Ahunlar ortaya çıktıkları ilk zamanlarda toprakları Maveraünnehir havalisinden Hazar Denizi’nin Güneyi’ne kadar ulaşmıştı. Sasaniler gibi güçlü bir komşusu olduğunu gören Akhunlar onlar ile siyasi münasebetlere elbette girmişlerdir.
Akhunlar’ın Sasaniler ile olan mücadeleleri Akhunların yıkılmasına kadar devam etmiştir. Akhunların yıkılışında ise Sasaniler ile Göktürklerin ortak hareket ettiklerini görmekteyiz. Sasaniler Akhunlar tarafından vergiye bağlanmışlardı.
Sasani topraklarında ortaya çıkan ‘’ Mazdek ‘’ isyanında Sasani hükümdarı Şah Kubad güçlü düşmanı olan Akhunlar’dan yardım istemiş ve Akhunlar’da Şah’a yardım etmişlerdir. Böylelikle Akhunlar Sasani iç işlerine karışmak için bir fırsat bulmuşlardır. Ayrıca Şah Kubad’ın Akhunlara böyle bir teklifte bulunması siyasi açıdan Akhunlar’ın Sasanilere karşı olan üstünlüğünü ortaya koymaktaydı. Bu isyanı durduran Akhunlar Şah Kubad’ı tekrar tahta oturtturmuşlardır. Akhunların bu siyasi üstünlüğü ünlü Sasani hükümdarı Anuşirvan dönemine kadar devam edecektir.
Akhunlar’ın en güçlü hükümdarı Mihirahula’dır. Mihiragula’nın ordusunda filleri kullandığı kaynaklarda geçmektedir. Bu tarihlerde Akhunlar Kuzey Hindistan’ı da kendi topraklarına dahil etmişlerdir. 552 yılında ortaya güçlü bir siyasi birliğin çıktığını görmekteyiz.
Bu ortaya çıkan gücün adı bildiğiniz üzere Göktürkler idi. Bu yıllarda Sasanilerin başında ise adı fazlaca duyulan Anuşirvan vardı. Sasaniler bu dönemde güçlenmişlerdi. Akhunların bu fetihleri sonrasında İpek Yolu tamamen Akhunların elindeydi. Sasaniler çok uzun zamandan beri İpek Yolu’na egemen olmak istemekteydiler. Aynı şekilde yeni bir güç olarak ortaya çıkan Göktürkler’in de gözü zenginliklere kaynaklık eden İpek Yolu’nda idi. Akhunlar İpek Yolu vasıtasıyla baharat yoluna da egemen olmuşlardır. Bu iki devlet bir ittifak sonucunda 557 yılında Akhun Devleti yıkıldı. Şüphesiz ki Akhunlar’ın akılda kalan en önemli icraatları tarihi İpek Yolu’na hakim olmalarıydı. Akhunlar güçlü dönemlerinde Dünya ticaretine yön vermekteydiler. Akhunların kültürleri ise Göktürklerin kültürleri ile eşdeğerdir. Ayrıca ‘’Akhunlar yerleşik hayatın sürdürüldüğü şehirli bölgelerde kurulan ilk Türk devleti olması açısından’’ çok önemlidir. Akhun ekonomisi de aynı şekilde diğer eski Türk devletleri gibi hayvancılığa dayanıyordu. Sığır, at ve koyun ön planda idi. Ayrıca Akhunların sikkelerinde ay- yıldız gibi tasvirlere de rastlanmıştır.
Bu yazıyı yazarken kıymetli hocam Sayın Prof. Dr. Ahmet Taşağıl tarafından kaleme alınan ‘’Kök Tengri’nin Çocukları’’ isimli kitabından yararlandım.